Forma zatrudnienia to umowa wiążąca firmę z osobą, która zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju. W Polsce wyróżniamy dwa główne rodzaje form zatrudnienia: pracownicze formy zatrudnienia, regulowane przez Kodeks Pracy, oraz niepracownicze formy zatrudnienia, które są uregulowane przez przepisy prawa cywilnego lub prawa handlowego.
Jakie są formy zatrudnienia pracowników w Polsce?
Formy zatrudnienia można podzielić na dwie główne kategorie:
- Pracownicze formy zatrudnienia:
- Umowa o pracę na okres próbny.
- Umowa o pracę na czas określony.
- Umowa o pracę na czas nieokreślony.
- Umowa na zastępstwo.
- Spółdzielcza umowa o pracę.
- Powołanie.
- Mianowanie.
- Wybór.
- Niepracownicze formy zatrudnienia:
- Umowa zlecenie.
- Umowa o dzieło.
- Umowa agencyjna.
- Kontrakt menedżerski.
- Kontrakt B2B.
Umowa o pracę na czas nieokreślony i określony
Umowa o pracę to najbardziej pożądana forma umowy. Gdy jest zawarta, dochodzi do nawiązania stosunku pracy pomiędzy pracodawcą a pracownikiem. W ramach tego typu zatrudnienia pracownik zobowiązuje się do wykonywania określonej pracy osobiście, w miejscu i w wymiarze czasu pracy wskazanym przez pracodawcę oraz pod jego nadzorem, za co otrzymuje wynagrodzenie. Osoba zatrudniona na pełen etat nie może zarabiać mniej niż wynosi ustawowe minimum. W przypadku pracy na pół etatu pracownik ma prawo do co najmniej połowy minimalnego wynagrodzenia.
Trzeba jednak pamiętać, że z każdej wypłaty wynikającej z umowy o pracę potrącane są obowiązkowe składki na ZUS (emerytalne, rentowe, wypadkowe, chorobowe), składka na NFZ oraz podatek dochodowy. Zwolnienie z obowiązku opłacania tych składek nie jest możliwe. Należy także uwzględnić, że część tych składek jest pokrywana przez pracodawcę.
Jednym z atutów umowy o pracę dla pracownika jest prawo do płatnego urlopu oraz inne korzyści wynikające z opłacania składek, takie jak dostęp do bezpłatnej opieki zdrowotnej, płatne zwolnienie chorobowe w wysokości 80% wynagrodzenia, urlop rodzicielski, a także prawo do renty i emerytury po osiągnięciu odpowiedniego wieku. Dodatkowo pracownik ma zagwarantowany uregulowany czas pracy oraz ochronę zatrudnienia podczas usprawiedliwionej nieobecności.
Kodeks pracy nakłada również na pracodawcę obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy. Obejmuje to organizację szkoleń BHP, zapewnienie wstępnych i okresowych badań lekarskich oraz prowadzenie dokumentacji pracowniczej.
Umowa o pracę na czas nieokreślony
Umowa o pracę na czas nieokreślony to najbardziej stabilna forma zatrudnienia, która zapewnia pracownikowi szereg praw i zabezpieczeń. Pracownik nie może być zwolniony bez podania przyczyny i przysługuje mu okres wypowiedzenia, który zależy od stażu pracy:
- 2 tygodnie – przy zatrudnieniu krótszym niż 6 miesięcy,
- 1 miesiąc – przy zatrudnieniu trwającym co najmniej 6 miesięcy,
- 3 miesiące – przy zatrudnieniu trwającym co najmniej 3 lata.
Pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony mają prawo do płatnych urlopów wypoczynkowych, świadczeń zdrowotnych, urlopu rodzicielskiego oraz emerytury po osiągnięciu odpowiedniego wieku.
Umowa o pracę na czas określony
W przeciwieństwie do umowy o pracę na czas nieokreślony może być ona zawarta na maksymalny okres 33 miesięcy. Taki rodzaj umowy objęty jest limitem ilościowym – pracodawca może podpisać z jednym pracownikiem maksymalnie 3 tego typu umowy. Po przekroczeniu któregokolwiek z limitów umowa na czas określony staje się umową na czas nieokreślony. Okresy wypowiedzenia dla tego typu umowy są identyczne jak przy umowie na czas nieokreślony.
Umowa pracownicza na okres próbny
Umowa o pracę na okres próbny to forma zatrudnienia, która pozwala pracodawcy na sprawdzenie kwalifikacji pracownika. Umowa ta nie może przekroczyć okresu trzech miesięcy. Okresy wypowiedzenia dla tej umowy to:
- 3 dni robocze, jeśli umowa trwa do 2 tygodni,
- 1 tydzień, jeśli umowa jest dłuższa niż 2 tygodnie,
- 2 tygodnie, jeśli umowa wynosi 3 miesiące.
Pracodawca może zawrzeć umowę na okres próbny z danym pracownikiem tylko raz, z wyjątkiem sytuacji, gdy kolejna umowa dotyczy innego stanowiska lub po upływie 3-letniej przerwy w zatrudnieniu.
Rodzaje umów cywilnoprawnych
Umowy cywilnoprawne, takie jak umowa zlecenie, umowa o dzieło, umowa agencyjna i kontrakt B2B, regulowane są przez Kodeks Cywilny. Te formy zatrudnienia dają większą swobodę w wykonywaniu pracy, ale nie zapewniają tych samych praw co umowa o pracę, takich jak płatny urlop czy prawo do świadczeń zdrowotnych.
Umowa o dzieło
Umowa o dzieło dotyczy wykonania określonego „dzieła” w wyznaczonym terminie. Stronami umowy są zamawiający i wykonawca. Nie ma obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, chyba że umowa o dzieło jest zawarta z własnym pracownikiem, który ma już umowę o pracę.
Umowa zlecenie
Umowa zlecenie zobowiązuje zleceniobiorcę do wykonania zleconej przez zleceniodawcę czynności. Za wykonanie tej czynności zleceniobiorca może otrzymać wynagrodzenie, które jest regulowane minimalną stawką godzinową. Składki ZUS są obowiązkowe, z wyjątkiem ubezpieczenia chorobowego, które jest dobrowolne.
Umowa agencyjna
Umowa agencyjna to umowa między agentem (osobą przyjmującą zlecenie) a zlecającym. Agent zobowiązuje się pośredniczyć w zawieraniu umów z klientami zlecającego. Wynagrodzenie agenta może być określone w umowie lub jako prowizja od liczby, lub wartości zawartych umów.
Kontrakt B2B
Kontrakt B2B (business-to-business) jest zawierany między osobą samozatrudnioną (prowadzącą działalność gospodarczą) a firmą. Strony umowy mają większą swobodę w ustalaniu warunków współpracy. Pracownik na kontrakcie B2B nie ma prawa do płatnych urlopów ani świadczeń zdrowotnych, ale może odliczać koszty prowadzenia działalności od podatku.
Pamiętaj o warunkach zatrudnienia
Niezależnie od formy zatrudnienia, ważne jest, aby pracodawca zapewniał odpowiednie warunki pracy zgodne z obowiązującymi przepisami prawa. Obejmuje to między innymi zapewnienie bezpieczeństwa i higieny pracy, organizowanie szkoleń BHP oraz terminowe wypłacanie wynagrodzenia.
Podsumowanie
W Polsce istnieje wiele form zatrudnienia, które można dostosować do indywidualnych potrzeb pracownika i pracodawcy. Umowy pracownicze, takie jak umowa o pracę na czas nieokreślony czy umowa na okres próbny, zapewniają większą stabilność i ochronę prawną, ale wiążą się z wyższymi kosztami dla pracodawcy. Umowy cywilnoprawne, takie jak umowa zlecenie czy kontrakt B2B, oferują większą elastyczność, ale nie zapewniają tych samych praw i zabezpieczeń. Wybór odpowiedniej formy zatrudnienia zależy od specyfiki pracy oraz oczekiwań obu stron.
